Pierwsza informacja o Borzęcinie pochodzi z 1475 r. Wówczas Jan Długosz w Liber Beneficiorum zapisał, że biskup krakowski Bodzanta Jankowski w 1364 r. założył na "pustkowiu-karczowisku" wieś. Na miejscu wykarczowanego lasu nadano gospodarzom po jednym łanie ziemi ( 24 – 27  ha ), a powstałą wieś nazwano Bodzantinem. Zgodnie z prawem magdeburskim, władze w nowo założonej wsi sprawował sołtys. Wieś zamieszkiwała ludność pochodzenia słowiańskiego. Nazwa wsi  wraz z upływem czasu ulegała wielokrotnej zmianie. Współczesną nazwę  wprowadził zaborczy rząd austriacki na przełomie XVIII i XIX w.

Wieś Borzęcin wchodziła w skład dóbr stołowych biskupów krakowskich i wraz z kilkunastoma innymi wsiami stanowiły uposażenie biskupstw krakowskiego w tzw. kluczu radłowskim. Chłopi odrabiali pańszczyznę w folwarku w Borzęcinie, Radłowie i Biskupicach Radłowskich.. W nowo założonej wiosce wybudowano drewniany kościół, młyn i karczmę. Pierwsza  wzmianka o szkole  parafialnej  pochodzi z  1596 r. W latach 1655-1657 Borzęcin padł ofiarą najazdów, grabieży wojsk szwedzkich i siedmiogrodzkich.  Od drugiej połowy XIV wieku do 1772 r., Borzęcin należał do powiatu pilzneńskiego, województwa sandomierskiego. Po 1772 r. znalazł się w granicach cesarstwa austriackiego, w powiecie  bocheńskim. W latach 1835-1836 liczba ludności Borzęcina zmalała o 1100 osób (z 6080 do 4980) na skutek katastrofalnej powodzi, klęski głodu, epidemii cholery i srogiej zimy. Średnia długość życia wynosiła w tamtym czasie zaledwie 28 lat. W 1848 r. uwłaszczono chłopów; innymi słowy epoka feudalna dobiegła końca. W 1867 r. po dokonaniu nowego podziału administracyjnego, Borzęcin włączony został do powiatu brzeskiego. Na polach bitew I wojny światowej, walcząc w CK Armii poległo 112 mieszkańców Borzęcina. W wolnej Polsce - od 1918 r. -  Borzęcin był tzw. gminą jednostkową, podobnie jak Bielcza czy Przyborów.

W 1935 r., kiedy utworzone zostały gminy zbiorowe, do Borzęcina przyłączono wieś Bielcza. Podczas II wojny światowej zginęło 143 jej mieszkańców. W niemieckich nazistowskich obozach koncentracyjnych zamordowanych zostało 64 osoby, w tym 43 narodowości żydowskiej. Podczas drugiej wojny światowej  zniszczone zostały drogi i mosty, a budynki szkolne zostały zdewastowane.  Po przejęciu w Polsce władzy przez PPR / PZPR w  latach 1945 -1989 zapanował marazm gospodarczy. Władze komunistyczne nie były zainteresowane jej rozwojem, tępiły rolnictwo, będące podstawą utrzymanie dla większości mieszkańców. Co bardziej przedsiębiorczy wyjeżdżali do pobliskich miast lub emigrowali do USA, a później Europy Zachodniej. W 1976 do Gminy Borzęcin przyłączono wsie Łęki i Przyborów. Wraz z reformą administracyjną (1975-1988) Gmina Borzęcin należała do województwa tarnowskiego. Od 1 stycznia 1999 r. tj. od wejścia w życie nowej reformy administracyjnej kraju, Borzęcin należy do powiatu brzeskiego, województwa małopolskiego. Borzęcin obecnie jest największą wsią w całym powiecie brzeskim.

Zabytki

Kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Borzęcinie Górnym jako jedyny obiekt posiada status zabytku. Jego budowę rozpoczęto w 1680 r., a ukończono  w 1730. W 1802 r. uległ spaleniu, jego odbudowe zakończono 1854, dodając dwie nawy boczne. W latach 1912-22 rozbudowano kościół dodając charakterystyczną – 60  m -  wieżę.

Wśród zabytków sakralnej sztuki ludowej wymienić należy figurę św. Floriana w Łękach z 1760 r. W miejscowości Przyborów znajduje się  zachowany dwór ziemiański z II połowy XIX wieku, otoczony pięknym parkiem ze starodrzewem. Jego pierwszym właścicielem był Jakub Łasiński.

Insygnia

Insygnia gminy nawiązują do dziejów Borzęcina, jego pierwotnej nazwy oraz stosunków własnościowych (wieś biskupia) i postaci założyciela (biskupa Bodzanty). Projekty ich zostały opracowane przez Muzeum Okręgowe w Tarnowie oraz Gminny Ośrodek Kultury w Borzęcinie.

Herb gminy Borzęcin

W  błękitnym polu znajduje się złoty pastorał, a po jego bokach dwie srebrne róże z zielonymi wypustkami między płatkami. W ten sposób nawiązano do osobistego herbu Poraj, bp Bodzanty. Pastorał symbolizuje władzę biskupią. Barwa błękitna tarczy oznacza wzniosłość i prawość, złoto pastorału – szlachetność, a srebro  róż – bogactwo.

Flaga gminy Borzęcin

Pas górny szeroki biały, a dolny żółty. Pomiędzy nimi wąski pasek błękitu i zieleni, rozdzielony białym. Pośrodku flagi znajduje się herb gminy. Flagę  skomponowano z barw wstępujących w herbie.

Pieczęć gminna

Pieczęć jest  kopią herbu gminy Borzęcin.  W otoku umieszczono napis: Gmina Borzęcin.

Lucjan Kołodziejski

Bielcza
Sąsiadująca od południa z Borzęcinem Bielcza to średniej wielkości wieś, rozciągająca się na powierzchni 17 km² od Uszwicy po ginącą w radłowskich lasach granicę z wsią Wierzchosławice, licząca obecnie ponad 1620 mieszkańców. Czasu jej powstania nie znamy. Według Jana Długosza istniała już w 1086 r. i już wtedy należała do parafii w Radłowie. Ale wsią w pełnym tego słowa znaczeniu ta pierwotna śródleśna osada stała się zapewne dopiero po przekazaniu przez króla Władysława Łokietka kapitule krakowskiej monarszej części Puszczy Radłowskiej, na terenie której się ona znajdowała. Stało się to być może około 1330 r. za sprawą bpa Jana Grota, który miał lokować ją na prawie polskim lub niemieckim prawie czynszowym (średzkim), a najpóźniej przed 1412 r., w którym to w jednym z dokumentów pojawiła się wzmianka o niejakiej Małgorzacie wdowie po jej sołtysie Wawrzyńcu. W obecnym zaś kształcie zaczęła formować się dopiero po drugiej z kolei lokacji na prawie magdeburskim, dokonanej w 1450 r. za sprawą bpa Zbigniewa Oleśnickiego. Na jego też polecenie w północno-zachodniej części powstał folwark, wchodzący wraz z nią w skład radłowskiego klucza dóbr biskupich, którym zawiadywali kolejni ich starostowie, a w późniejszych czasach wywodzący się z okolicznej szlachty zarządcy. Od tego czasu aż do 1820 r. dzieliła los z innymi wsiami tego klucza. Ale w tym czasie zdołała obrosnąć w siedem przysiółków: Biedacz, Granice Bieleckie, Grądy, Góry, Olszyna, Uleś i Waryś oraz dorobić się młyna, cegielni i karczmy. Trzeba też wiedzieć, iż w 2 połowie XV w, to w Bielczy właśnie odbywały się sądy gajone (w 1486 r. jako sędzia odnotowany został jej sołtys Maciej Zakowicz), jak i to, że w 2 połowie XIX w. była w niej należąca do parafii w Borzęcinie kaplica mszalna, która od 1904 r. podniesiona została do godności niezależnej ekspozytury, jednoklasowa szkoła i oddział ochotniczej straży pożarnej. Pierwszym murowanym budynkiem była w niej dopiero zbudowana w 1904 r. roku plebania. Kolejnym zaś był wzniesiony w latach 1906-1909 neogotycki kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Anielskiej. Wsią parafialną została jednak Bielcza w 1925 r. Dzisiaj o piętnastowiecznej metryce Bielczy zaświadcza przede wszystkim jej układ przestrzenny typowej ulicówki o ciągnących się po obu stronach jej głównej ulicy długimi na trzy kilometry łańcuchami zagród i należącymi do nich wąskimi pasmami niw, będących pogłosem polokacyjnych jeszcze łanów piętnastowiecznych osadniczych. Świadectwem jej historii i zachodzących przez wieki jej przeobrażeń jest przebieg dróg i drewniana zabudowa znaczącej części siedlisk. Zachowały się w niej bowiem aż 33 typowe dla bocheńsko-brzeskiej części Powiśla zabytkowe drewniane domy mieszkalne z końca XIX i pierwszej ćwierci XX w. i niemal tyle samo drewnianych budynków gospodarczych. A nadto jej historyczne oblicze dopełnia stojący w zachodniej części wsi ceglany neogotycki kościół parafialny. Jest też w niej kamiennych figur i krzyży, z których jedną wykonał około 1870 r. sam Adeodat Martyński z Borzęcina.

Łęki
Leżące w południowej części gminy Borzęcin Łęki to nieduża wieś o czternastowiecznej metryce, powierzchni całkowitej 7,42 km² i około 630 mieszkańcach. Kiedy powstała nie wiemy. Nie ulega jednak wątpliwości, iż jako wieś monarsza lokowana została w oparciu o przepisy prawa magdeburskiego na 20 łanach (ok. 500 ha), z których dwa przypadły jej zasadźcy i dziedzicznemu wójtowi, najpóźniej w połowie XIV w. Ale pierwszy znany nam, odnoszący się do niej dokument, w którym występuje jako Lanky, pochodzi z 1360 r. Wynika z niego, iż była wówczas wsią królewską w tenucie (dzierżawie) krzeczowskiej. Dokumentem tym król Kazimierz Wielki potwierdził, iż Piotr Nosek z Dziewina zastawił ją za 100 grzywien Pełce z Kościelna. W XV i XVI w. bardziej znanymi dzierżawcami starostwa krzeczowskiego, a wraz z nim Łęk i sąsiedniego Przyborowa, byli m.in. "zasłużony szczególnie w Królestwie Węgierskim" Dziersław z Włostowic, Stanisław Wątróbka ze Strzelec kasztelan sądecki, syn jego Jan Wątróbka kanclerz królowej Elżbiety i Piotr Kmita z Wiśnicza kasztelan sandomierski. Starostwo owo przetrwało do I rozbioru Polski w 1772 r., a ostatnim jego dzierżawcą w czasach I Rzeczypospolitej był Ignacy Dydyński podstoli litewski i sędzia kapturowy powiatu szczyrzyckiego. Mimo to jeszcze następnych pięćdziesiąt lat, już jako własność austriackiego skarbu stanowiło jedną całość. Dopiero w 1834 r. poszczególne wsie wchodzące w jego skład sprzedane przezeń na licytacji przeszły w ręce nowych, teraz już prywatnych właścicieli. Wtedy to Łęki i Przyborów oraz sąsiadująca z nimi wieś Rysie stały się własnością Jakuba Łasińskiego. Od tego czasu, aż do 1947 r., najpierw w całości, a od 1848 r. już tylko znajdujące się w nich majątki ziemskie (folwarki, pola uprawne i lasy) pozostawały w posiadaniu jego rodziny. W tym to roku pola i lasy znajdujące się w granicach wsi, a należące do dworu w Przyborowie zostały rozparcelowane na podstawie dekretu PKWN z 6 IX 1944 r. Dzisiaj o czternastowiecznej metryce Łęk zaświadcza już tylko niwowy układ należących do jej mieszkańców pól i zachowany częściowo układ zabudowy ciągnących się dwoma łańcuchami po obu stronach przechodzącej przez wieś drogi zagród, a o ich przeszłości zachowane jeszcze dość licznie drewniane domy mieszkalne, zwrócone ścianami szczytowymi do ulicy i budynki gospodarcze z końca XIX i pierwszej ćwierci XX w. oraz przydrożne figury i krzyże, z których najstarsza pochodzi z 1760 r. Dość powiedzieć, iż do chwili obecnej w niewielkiej tej wsi przetrwało blisko 50 zabytkowych domów mieszkalnych, około 30 budynków gospodarczych, trzy kapliczki budynkowe, z których najstarsza pochodzi z 1760 r. oraz 7 kamiennych przydrożnych figur, wykonanych przez Adeodata Martyńskiego, Stanisława Rogoża, w bocheńskim zakładzie Wojciecha Samka i różnych anonimowych twórców ludowych.

Przyborów
Sąsiadujący z Borzęcinem od południowego-zachodu, a od południa z Łękami Przyborów to dawna wieś królewska o czternastowiecznej metryce. Obecnie jest to dość duża wieś zajmująca wraz z należącymi do niej polami, łąkami, lasami i stawami 15 km², licząca 1755 mieszkańców. Jako osada śródleśna lokowany został na 20 łanach w oparciu o przepisy prawa magdeburskiego za sprawą króla Kazimierza Wielkiego około 1364 r. i od tego czasu jako domena monarsza wraz z sąsiednimi Łękami wchodził w skład starostwa krzeczowskiego pozostając w dzierżawie tych samych co i one następujących po sobie rodzin szlacheckich. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. wraz z Łękami i innymi wsiami owego starostwa przejęty został przez austriacki Skarb Państwa. W 1834 r. zaś wraz z Łękami i sąsiednią wsią Rysie wystawiony przez władze austriackie na licytację. Kupił je za 26 200 złotych reńskich Jakub Łasiński stając się pierwszym prywatnym ich właścicielem. Odtąd aż do 1947 r. najpierw całe wsie Przyborów i Łęki, a po uwłaszczeniu chłopów w 1848 r., już tylko znajdujące się w nich majątki ziemskie z folwarkiem w Przyborowie pozostawały w posiadaniu kolejnych pokoleń jego potomków. Ostatnim jego właścicielem był w latach 1942-1947 Włodzimierz Łasiński, który utracił go na rzecz utworzonego wówczas Państwowego Funduszu Ziemi w wyniku realizacji dekretu o reformie rolnej Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 6 września 1944 r. Wtedy to na bazie majątku przyborowskiego i znajdujących się na jego terenie stawów rybnych utworzone zostało Państwowe Gospodarstwo Rybne z zarządem w Krakowie, które w mieszkalnej części dworu urządziło ośrodek szkoleniowo - wypoczynkowy dla swoich pracowników, a potem ulokowało w nim przedszkole. Obecnie dwór wraz z resztówką stanowiący własność jednoosobowej spółki Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa pozostaje w użytkowaniu jego dzierżawcy. Pomimo, że Przyborów wraz z kilkoma przysiółkami zajmuje powierzchnię trzy razy mniejszą niż Borzęcin ma niewiele mniej niż on zabytków dawnej architektury i budownictwa drewnianego. Jest w nim wszak należący niegdyś do Łasińskich klasycystyczno-eklektyczny dwór z towarzyszącym mu niewielkim parkiem krajobrazowym i drewnianym spichlerzem, wystawiona przez rodzinę Bezardów, mająca charakter dworu ich siedziba, zwana "Bezardówką", również otoczona założeniem ogrodowo-parkowym oraz dwie przydrożne kapliczki budynkowe (murowana i drewniana), zaliczane do zabytków małej architektury. Ale o charakterze jej oblicza decydują zachowane w nim jeszcze 84, podobne do borzęcińskich, zabytkowe drewniane chałupy i domy mieszkalne z czwartej ćwierci XIX i pierwszej XX w. oraz 42 drewniane stodoły i inne budynki gospodarskie. A dopełnienie jego stanowi 11 przydrożnych kamiennych krzyży i figur, z których najstarsze pochodzą z lat 40 XIX w. oraz cmentarze żołnierskie z I wojny światowej.

Waryś
Niewielka wieś Waryś, zajmująca zaledwie 5 km² i licząca niewiele ponad 500 mieszkańców leży na wschód od Borzęcina, na zachodnim skraju Lasów Radłowskich, przy drodze Radłów-Borzęcin. A pomimo tego, że tak niepozorna i dopiero w 1975 r. uzyskała status odrębnego sołectwa, poszczycić się może szesnastowieczną metryką. Oto bowiem w inwentarzu Bielczy z 4 ćwierci XVI w. odnotowana została znajdująca się w jej granicach "zagroda warysiowska", należąca do niejakiego Marcina Warysia, do obowiązków którego należało doglądanie przekopów doprowadzających wodę z Glinika (Glinik to dawna nazwa miejscowa borzęcińskiego odcinka Uszwicy) do biskupich stawów rybnych. Wiemy też, iż jeszcze w XVIII w. zagrodę ową dzierżawił od zarządców radłowskiego klucza dóbr biskupich nieznany nam bliżej Stanisław Makowiecki. Prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX w. obok owej warysiowskiej zagrody pojawiły się inne dając początek należącego do Bielczy, a do parafii w Borzęcinie przysiółka. Dzisiaj o niezbyt długiej historii Warysia zaświadcza zaledwie 17 zabytkowych chałup i drewnianych domów mieszkalnych, kilka budynków gospodarczych, stojąca przy drodze do Bielczy murowana kapliczka i kilka kamiennych figur przydrożnych oraz znajdujący się na skraju Lasów Radłowskich niewielki cmentarz żołnierski z czasów I wojny światowej. A tym, co za niedługo stać się może atrakcją wsi jest tworzony przez ks. Józefa Bąka w jego rodzinnej zagrodzie niewielki rezerwat dawnego budownictwa wiejskiego, którego zaczątek stanowi chałupa rodziny Kwaśniaków z 1900 r. i kuźnia z roku 1888.

Opracowanie historii sołectw na potrzeby "ZABYTKI ZIEMI BORZĘCIŃSKIEJ" dr Andrzej B. Krupiński